a cappella: renesans vs romantyzm

FK Felix Mendelssohn: 3 motety op. 69
Herr, nun lässest du deinen Diener in Frieden fahren (Nunc dimittis)
Jauchzt dem Herrn, alle Welt (Jubilate Deo)
Mein Herz erhebet Gott, den Herrn (Magnificat)

CC Lassus: Lamentationes Hieremiae Prophetae
Secudni diei: lamentatio prima, secunda, tertia

FK Johannes Brahms: Warum ist das Licht gegeben dem Mühseligen? op. 74
Langsam und ausdrucksvoll
Wenig bewegter
Langsam und sanf
Choral

Capella Cracoviensis

Łukasz Dulewicz alt
Matylda Staśto-Kotuła alt
Piotr Szewczyk tenor
Szczepan Kosior tenor
Przemysław Józef Bałka bas

Jan Tomasz Adamus dyrygent

Chór Filharmonii Krakowskiej

Barbara Burzyńska Martyna Gesella Bernarda Grembowiec Beata Karczmiarz-Kulka Gabriela Klimiec Emilia Pływacz / partia solo Joanna Stawarska Małgorzata Such sopran
Iwona Gulińska Katarzyna Iżykowska Elżbieta Król-Dryja Kamila Paciorkowska Iwona Sułkowska-Kozłowska /partia solo Sylwia Szczerba alt
Dominik Czernik / partia solo Józef Dwojak Paweł Fundament Jarosław Hemzaczek Piotr Piwko Edward Walecki tenor
Piotr Brajner Paweł Dachowski Bartłomiej Pollak Wojciech Tabiś Marcin Wróbel Patryk Wyborski / partia solo bas

*

Motet jako forma wokalna i wokalno-instrumentalna pojawia się w Europie już w XIII wieku. Przeznaczony jest na jeden lub kilka głosów, z akompaniamentem instrumentalnym lub bez niego. Bywa różnej długości, komponowany do tekstu sakralnego lub (rzadziej) świeckiego. Wszystkie motety, tak zróżnicowane w swojej budowie i wewnętrznej strukturze łączy jedno: obecność słowa, bez którego żaden motet nie mógłby zaistnieć.

Motet rozwijał się i zmieniał przez wieki. Formę udoskonalali Josquin de Press na przełomie XV i XVI wieku i Palestrina w połowie wieku XVI. Wirtuozowskie motety Orlanda di Lasso zapowiadają utwory tego gatunku pióra Giovanniego Gabrieliego i Claudia Monteverdiego. Motety najczęściej pisane są na cztery głosy, jednak mogą ich liczyć również sześć czy dwanaście, a nawet czterdzieści, jak Spem in alium Thomasa Tallisa…

Motet to, zatem, zważywszy na jego długą historię, prawdziwe wyzwanie dla każdego kompozytora, który, pisząc go musi stanąć w obliczu całej jego długiej historii i zmierzyć się ze swoimi wielkimi poprzednikami. Z jednej strony wykazać się kunsztem kompozytorskim i znajomością teorii muzyki, a z drugiej, o ile tylko wystarczy mu talentu i ambicji, dodać coś od siebie, rozwijając i wzbogacając zastaną formę w duchu współczesności…  Komponując motety op. 69 Felix Mendelssohn miał już za sobą sporo utworów, dzięki którym zapisze się w historii jako wielki muzyczny romantyk (Hebrydy, uwertura do Snu nocy letniej, Symfonię Szkocką) – wraca jednak po raz kolejny do tradycyjnej formy, nadając jej rys swoich czasów i własnego stylu…

*

Orlando di Lasso skomponował muzyczną oprawę Lamentacji proroka Jeremiasza na zamówienie klasztoru w Benediktbeuren w Bawarii w 1585 roku. Tworząc, podążał za wskazaniami soboru trydenckiego (1545-1563), który dążył do zreformowania katolicyzmu w obliczu zdobywającej coraz większe rzesze zwolenników reformacji. Uprościł zatem polifonię, by w jej gąszczu nie ginął sens tekstu. Zrezygnował z bardziej złożonych harmonii, którymi chętnie posługiwał się we wcześniejszym okresie twórczości. Uzyskał w rezultacie dzieło o wielkiej bezpośredniości i prostocie, którego słowa są w pełni zrozumiałe dla odbiorcy. Dziewięć motetów składających się na całość Lamentationes Hieremiae Prophetae przeznaczonych jest do wykonywania w kolejne dni Wielkiego Tygodnia, Wielki Czwartek, Wielki Piątek i Wielką Sobotę. Dzięki klarownej formie, utwór sprzyja medytacji, ewokując spokój i skupienie. Całość stanowi przykład wyrafinowanej kontemplacyjnej muzyki chóralnej.

*

Motet na chór mieszany a cappella Warum ist das Licht gegeben dem Mühseligen? powstał w 1877 roku podczas wakacji Johannesa Brahmsa w Pörtschach. Niemiecki twórca wraca nim do komponowania motetów, z czym mierzył się już na początku lat 60. XIX w. Powrót to niezwykle udany. Utwór uważany jest dziś za jedno z największych arcydzieł muzyki chóralnej a capella i jedno z najwybitniejszych dzieł Brahmsa tego gatunku i nazywany niekiedy „małym Requiem Niemieckim”. Brahms nawiązuje w nim do tradycji niemieckiego motetu żałobnego (Trauermusik), odnosi się też do Jana Sebastiana Bacha (jak on, kończy motet chorałem). Całość dedykuje Philippowi Spitcie, biografowi i wydawcy lipskiego kantora.

Dorota Relidzyńska

–

współorganizatorem koncertu jest